Του Σταθη Ν. Καλυβα*
Αντιμετωπίζοντας ένα παρόν καλπάζουσας ανεργίας και ένα μέλλον περιορισμένων προοπτικών ικανοποιητικής απασχόλησης, πολλοί νέοι άνθρωποι με ρωτούν: τι να κάνουμε; Ο, τι ακριβώς θα έπρεπε να κάνει και η χώρα εδώ και καιρό, τους απαντώ: κινηθείτε με έντονη εξωστρέφεια και αναπτύξτε στο έπακρο τις δεξιότητες και τα συγκριτικά σας πλεονεκτήματα.
Με τον καιρό διαπίστωσα πως όσοι με ρωτούν ανήκουν σε τρεις κυρίως κατηγορίες. Η πρώτη περιλαμβάνει τους νεότερους, όσους σπουδάζουν ακόμα. Αποκτήστε, τους λέω, περισσότερες και καλύτερες δεξιότητες. Δεν αναφέρομαι σε «δεξιότητες» αντί για «ειδικότητες» τυχαία: οι δεύτερες μεταλλάσσονται ραγδαία, ενώ οι πρώτες καθιστούν δυνατή τη μελλοντική μετακίνηση ανάμεσα σε διαφορετικές ειδικότητες. Οι δεξιότητες είναι αυτές που μας επιτρέπουν να μαθαίνουμε. Επιμένω στην άριστη γνώση των αγγλικών (η άγνοιά τους ισοδυναμεί πλέον με αναλφαβητισμό), στη συνθετική και αναλυτική ικανότητα και στον χειρισμό του γραπτού λόγου. Προσθέτω και τη γνώση των μαθηματικών και της στατιστικής. Το πρόβλημα είναι πως η παιδεία στην Ελλάδα δεν συμβάλλει στην απόκτηση ούτε συνθετικών και αναλυτικών ικανοτήτων, ούτε στον χειρισμό του γραπτού λόγου (αντίθετα, τα πάμε πολύ καλά στα αγγλικά και όχι και τόσο άσχημα στα μαθηματικά). Γι’ αυτό θεωρώ απαραίτητη την πρόσβαση στην παιδεία άλλων χωρών, τόσο στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (υπάρχουν πολλά προγράμματα ανταλλαγής μαθητών) όσο και στην τριτοβάθμια. Δεν υπάρχει καμία απολύτως δικαιολογία φοιτητής του ελληνικού πανεπιστημίου να μη συμμετάσχει στο Erasmus και να μην επιδιώξει την καλοκαιρινή απασχόληση είτε σε κάποιο ερευνητικό πρόγραμμα είτε σε αντίστοιχη δραστηριότητα. Συνιστώ σε όσους έχουν ολοκληρώσει ένα πρώτο κύκλο σπουδών και κατευθύνονται στα μεταπτυχιακά, να δουλέψουν πρώτα για μια διετία. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει προσανατολισμό προς το εξωτερικό είτε μέσω μισθωτής εργασίας είτε μέσω διεθνούς εθελοντισμού. Επιμένω πως μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις δικαιολογείται να παραμένει κανείς στην Ελλάδα για μεταπτυχιακές σπουδές. Συνολικά, θεωρώ ξεπερασμένη τόσο την επιδίωξη στενής συνάφειας ανάμεσα στις διάφορες φάσεις σπουδών (αλλού, δηλαδή, μπορεί να ξεκινήσει κανείς και αλλού να καταλήξει) και την προσέγγιση των σπουδών αποκλειστικά ως μέσου «επαγγελματικής αποκατάστασης». Η αποστολή της παιδείας είναι η μόρφωση και η «αποκατάσταση» είναι ένα παρεπόμενό της.