Στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή η παιδεία συγκροτεί κρίσιμο πεδίο μετασχηματισμών, θεωρήσεων και συμπεριφορών, που οδηγούν στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση, τις νέες τεχνολογίες, τον ψηφιακό κόσμο και την πράσινη ανάπτυξη. Το σχολείο αποτελεί το καθοριστικό στοιχείο ενσωμάτωσης των νέων σε αυτή την διαδικασία παρέχοντας γνώσεις και δεξιότητες, αλλά επίσης και ένα σύστημα αξιών στους αυριανούς πολίτες.
Η συστηματική υποχρηματοδότηση του εκπαιδευτικού συστήματος που εφαρμόστηκε οριζόντια και χωρίς επαρκή αξιολόγηση την περίοδο των Μνημονίων σε συνδυασμό με την προϋπάρχουσα λάθος στόχευση και πλημμελή οργάνωση, υποβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών του.
Για το ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής το κόστος της παιδείας δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως λειτουργική δαπάνη αλλά ως κρίσιμη επένδυση για το μέλλον της χώρας με υψηλή προστιθέμενη αξία, ισχυρό κοινωνικό αντίκρισμα, πολλαπλή επίδραση στην οικονομία και στην παραγωγή και αξιακό όφελος για την κοινωνία και την δημοκρατία. Για αυτό προτείνουμε αναπτυξιακές εκπαιδευτικές πολιτικές με σημαντική και στοχευμένη οικονομική ενίσχυση του συστήματος ώστε μεσοπρόθεσμα η δημόσια δαπάνη να φτάσει τη μέση δαπάνη των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
(α) Αντιστροφή της υστέρησης
Το μεγάλο πρόβλημα είναι η μαθησιακή κρίση (learning crisis) που επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου (human capital) στην Ελλάδα.
Μελέτες όπως η Ετήσια Έκθεση 2019, της Ανεξάρτητης Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση – ΑΔΙΠΠΔΕ, η Έκθεση παρακολούθησης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης 2019, Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2019, και τα αποτελέσματα PISA 2012, 2015 και 2018, επιβεβαιώνουν την επιδείνωση στις επιδόσεις των μαθητών. Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η διαπίστωση ότι το 2018 οι επιδόσεις των μαθητών στην Ελλάδα υπολείπονταν κατά πολύ των επιδόσεων άλλων όμοιων χωρών, και μάλιστα το 2018 είναι σε πτώση σε σύγκριση με τα αποτελέσματα του 2014 (PISA 2018). Οι «άριστοι» μειώνονται ενώ οι «αδύναμοι» πληθαίνουν. Μόλις το 6,2% των Ελλήνων μαθητών πέτυχε πολύ υψηλές επιδόσεις σ’ ένα έστω γνωστικό αντικείμενο το 2018, από 6,8% το 2015, ενώ στην Πορτογαλία είναι 15,2%, στην Εσθονία 22,5%.
Ο δείκτης «Ανθρώπινο Κεφάλαιο» που αναπτύχθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα μετράει πόσο κεφάλαιο χάνει μια χώρα λόγω της έλλειψης η της κακής ποιότητας εκπαίδευσης και υγείας. Βέλτιστες ποιοτικές υπηρεσίες δημόσιας εκπαίδευσης για όλους είναι ένας από τους κύριους τρόπους επένδυσης σε όλους τους νέους και τις νέες μιας χώρας (The Human capital index; The Learning crisis; The World Bank, 2019). Η Ελλάδα έχει χαμηλή συγκριτικά θέση εξαιτίας της μαθησιακής κρίσης. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα μας δεν επενδύει αποτελεσματικά στους ανθρώπους της, στους νέους της. Η τάση αυτή είναι άκρως ανησυχητική για την ανάπτυξη του ανθρωπίνου κεφαλαίου στην Ελλάδα, καθώς παγιώνει και διευρύνει τις ανισότητες και είναι μεγάλο εμπόδιο για την βιώσιμη ανάπτυξη στη χώρα μας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η υστέρηση καταγράφεται την ίδια στιγμή που η αναλογία εκπαιδευτικών προς μαθητές είναι από τις ευνοϊκότερες παγκοσμίως και θα έπρεπε ο διαθέσιμος χρόνος εκπαίδευσης να είναι μεγαλύτερος και πιο στοχευμένος ανά μαθητή. Επιπλέον, το γεγονός ότι οι Έλληνες εκπαιδευτικοί δεν υστερούν σε τυπικά προσόντα σε σχέση με τους συναδέλφους τους στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, υποδηλώνει ότι σε πολλές περιπτώσεις ο συνδυασμός εκπαίδευσης/διαπαιδαγώγησης έχει πρακτικά εγκαταλειφθεί ή εφαρμόζεται μόνο περιστασιακά.
Τα προβλήματα αυτά οξύνθηκαν από τις ετερόκλητες αλλά εξίσου αναποτελεσματικές πολιτικές που ασκήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια. Είτε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ με την εμμονή του σε διαδικασίες φαινομενικής αναβάθμισης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων χωρίς καμμία ουσιαστική αξιολόγηση, είτε από την κυβέρνηση της ΝΔ που προωθεί μια σειρά από αλλαγές χωρίς να επιδιώκει την παραμικρή συναίνεση με άλλες πολιτικές δυνάμεις, μαθητές, εκπαιδευτικούς και εν γένει την κοινωνία.
Το ΠΑΣΟΚ Κίνημα Αλλαγής αντιπροτείνει ποιοτική εκπαίδευση για όλους τους μαθητές και μείωση του «μαθησιακού χάσματος». Η μετρήσιμη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης από τα δημόσια σχολεία της χώρας μας αποτελεί την πιο δίκαιη στρατηγική παρέμβαση προς όφελος των μεσαίων και χαμηλών εισοδημάτων και υποστηρίζει την όποια οικονομική ανάκαμψή και βιώσιμη ανάπτυξη.
(β) Ένας νέος εθνικός διάλογος
Για το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής η Παιδεία είναι εθνική υπόθεση. Για αυτό δεσμευόμαστε να προχωρήσουμε όλες τις προτάσεις μας μετά από ανοιχτή δημόσια συζήτηση και επιδιώκοντας τη μέγιστη δημοκρατική νομιμοποίηση, αναγνωρίζοντας ότι μόνο έτσι θα εξασφαλιστούν σημαντικά και μακροπρόθεσμα οφέλη για την ελληνική κοινωνία.
Βασική επιλογή μας είναι η επανασύσταση του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας το οποίο ως ανεξάρτητο όργανο θα συμβάλει στην ανάδειξη όλων βασικών προτεραιοτήτων και θα συντονίζει ένα συνεχή εθνικό διάλογο για μεταρρυθμιστική πολιτική στην εκπαίδευση.
Για την αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος προτείνουμε να τεθούν στον δημόσιο διάλογο οι εξής τέσσερις μεταρρυθμίσεις:
- Εθνικό Απολυτήριο. Αποκτάται με πανελλήνιες εξετάσεις σε βασικό κορμό μαθημάτων, στις οποίες συμμετέχουν οι απόφοιτοι Λυκείων. Δεν είναι μόνο το κύριο προαπαιτούμενο για την πρόσβαση στην Ανώτατη Εκπαίδευση αλλά και βασικό εργαλείο για την αναμόρφωση και την διαρκή αξιολόγηση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό θέτουμε και τον στόχο με το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης οι μαθητές να έχουν πιστοποίηση γνώσεων στην Πληροφορική και σε μία Ξένη Γλώσσα.
- Εθνικό Πτυχίο: Αντίστοιχη μεταρρύθμιση όμως χρειάζεται και η τριτοβάθμια εκπαίδευση. Για αυτόν τον λόγο δίπλα στον θεσμό του Εθνικού Απολυτήριου προτείνουμε και την απόκτηση «εθνικού πτυχίου» που θα πιστοποιεί την ακαδημαϊκά προσόντα όλων των αποφοίτων παρεμφερών σχολών και τμημάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Με τον τρόπο αυτό θα αντιμετωπιστεί το μεγάλο πρόβλημα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος να μην διαθέτει βάση σύγκρισης προσόντων και γνώσεων μεταξύ ομοειδών αποφοίτων από διαφορετικά ιδρύματα. Με την σειρά της αυτή η έλλειψη σύγκρισης προκαλεί σύγχυση στην αγορά εργασίας και οδηγεί σε λανθασμένες αποφάσεις επιλογής προσωπικού στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.
- Αναβάθμιση του ρόλου της Αρχής Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΔΙΠ). Είναι εξαιρετικά σημαντικό η Αρχή να ενισχυθεί με όλα εκείνα τα θεσμικά εργαλεία που θα την βοηθήσουν για να αξιολογεί με συστηματικό τρόπο όλα τα τριτοβάθμια Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και να τους παρέχει τις απαραίτητες κατευθύνσεις για να προσαρμοστούν στις δυναμικές σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες. Η ΑΔΙΠ καταστρώνει συγκριτικό πίνακα με τις αξιολογήσεις της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και δημοσιεύει τα αποτελέσματα της σε ετήσια ΄Εκθεση.
- Αναβάθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Η αναβάθμιση και ενίσχυση της επαγγελματικής εκπαίδευσης τόσο με ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους αλλά πρωτίστως με αναβαθμισμένα προγράμματα σπουδών και προγράμματα μαθητείας αποτελεί μία κρίσιμη προϋπόθεση για την συνολική βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος στην χώρα μας και την ανάγκη διάθεσης εξειδικευμένων στελεχών σε σύγχρονους τομείς τεχνολογίας και καινοτομίας.
Για την επιτυχία αυτού του στόχου θεωρούμε ότι πρέπει να υπάρχουν αναβαθμισμένα επαγγελματικά δικαιώματα για τους αποφοίτους της και μία αμφίδρομη κινητικότητα με τις δομές της Ανώτατης Εκπαίδευσης.
- Για την προσέλκυση φοιτητών από όλες τις κοινωνικές κατηγορίες, προτείνουμε να ληφθούν μέτρα οικονομικής ενίσχυσης οικογενειών με παιδιά φοιτητές ή καταρτιζόμενους στην επαγγελματική εκπαίδευση (όπως η έκπτωση φορολογίας ή η αύξηση του αφορολόγητου για γονείς φοιτητών και σοβαρή στεγαστική συνδρομή), παράλληλα με τις υποτροφίες αριστείας».
(γ) Οι παιδαγωγικοί στόχοι
Βασική θέση της σοσιαλδημοκρατικής πρότασης μας, είναι ότι το σύγχρονο σχολείο δεν πρέπει μόνο να εκπαιδεύει αλλά και να διαπαιδαγωγεί. Για αυτό άλλωστε είναι βασική μας δέσμευση η ουσιαστική στήριξη με ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους της Δημόσιας και Δωρεάν Παιδείας, σε συνδυασμό όμως με μια αδιάκοπη προσπάθεια αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας τους, εξύψωση των παρεχόμενων γνώσεων και επέκταση της μάθησης σε νέες περιοχές.
Για αυτό πέρα από τους εκπαιδευτικούς στόχους που θέτουμε βάζουμε δίπλα σε αυτούς και τους κρίσιμους παιδαγωγικούς στόχους της παιδείας.
Όραμα μας η αρμονική συμπόρευση των κρίσιμων εκείνων πολιτικών και παρεμβάσεων που θα κάνουν τους νέους του σήμερα ικανούς να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του μέλλοντος τόσο ως εργαζόμενοι αλλά ταυτόχρονα ως πολίτες. Γιατί η σοσιαλδημοκρατία επιζητά πολίτες, που συμμετέχουν ενεργά στο δημόσιο βίο.
Γιατί για την παράταξη μας η παιδεία συνδέεται εκτός από τη μόρφωση και την προαγωγή του ορθολογισμού, και με τη συνεχή εμβάθυνση της δημοκρατίας και τη διαρκή ενίσχυση της «ανοιχτής κοινωνίας».
Η πρότασή μας εστιάζει σε ένα Σχολείο του Πολιτισμού και της Παιδείας, της Τέχνης και της Αγωγής. Ένα σχολείο το οποίο – χωρίς να μειώνει την παιδευτική απόλαυση της μάθησης και τη χαρά της γνώσης – προάγεται η πνευματική ελευθερία και η θετική στάση για τη ζωή, εξανθρωπίζεται ο πολίτης και διαμορφώνει συνειδήσεις αλληλεγγύης, αλληλοσεβασμού, ανεκτικότητας και αντιλήψεις πολιτικής και οικολογικής δράσης.
Ένα σχολείο που προάγει τη συνεργατικότητα, τη δημιουργικότητα, την καινοτομία, την ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης, την αγωγή υγείας, τη σεξουαλική αγωγή, τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, την περιβαλλοντική εκπαίδευση, την αισθητική αγωγή, τη βιβλιοφιλία, την έρευνα.
Φυσικά αυτό προϋποθέτει έμφαση στην Προσχολική Αγωγή με στόχο την ισότιμη ένταξη όλων των παιδιών στην Ελληνική Παιδεία και Κοινωνία με συστηματικές ευκαιρίες προσωπικής ανάπτυξης και καλλιέργειας.
Παράλληλα οι υποστηρικτικές πολιτικές για την Ειδική Αγωγή θα υπηρετούνται από ένα σχολείο για όλους που μπορεί να διαφοροποιήσει και να προσαρμόσει το εκπαιδευτικό του πρόγραμμα, ανάλογα με τις δυνατότητες του μαθητή.
Όμως το όραμα μας είναι το εκπαιδευτικό σύστημα να μην υπηρετεί μόνο μαθητές, εκπαιδευόμενους και φοιτητές. Ο ρόλος τους θα είναι να προάγει συστηματικά, σε συνέργεια με τις υφιστάμενες δομές, την Κατάρτιση και εν γένει τη Διά Βίου Μάθηση που στοχεύουν αφενός στην ικανοποίηση της ανάγκης για εφ’ όρου ζωής πρόσβαση στη γνώση, και αφετέρου αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού και διατήρησης της απασχόλησης.
Στα πλαίσια αυτών των αρχών προκρίνουμε τις παρακάτω συγκεκριμένες προτάσεις για την Προσχολική, την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση καθώς και την Επαγγελματική Εκπαίδευση:
- Ουσιαστική ενοποίηση των προγραμμάτων της Πρωτοβάθμιας και της υποχρεωτικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Νηπιαγωγείο-Δημοτικό-Γυμνάσιο).
- Δραστική μείωση των γνωσιακών τους περιεχομένων και παράλληλη μετατόπιση του βάρους στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας, στην εμπέδωση της θεωρητικής γνώσης και στην αξιοποίησή της, στην απόκτηση δεξιοτήτων συνεργασίας και επικοινωνίας, ευχέρειας στην επίλυση πρακτικών προβλημάτων, σχεδιασμού συστημάτων και κατανόησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και του κοινωνικού-οικονομικού-πολιτισμικού περιβάλλοντος.
- Μετατόπιση του «βάρους» στην καθημερινή λειτουργία και την ουσιαστική επαφή των μαθητών με τα αντικείμενα, από τις εξεταστικές διαδικασίες και τον όλο και μεγαλύτερο όγκο της εξεταστέας ύλης.
- Θέσπιση της, ανύπαρκτης σήμερα, δυνατότητας των μαθητών να κάνουν επιλογές μέσα σε ένα ευέλικτο, ανοιχτό σχολείο που θα προσφέρει ποικιλία αντικειμένων τα οποία θα το καθιστούν ελκυστικότερο για τα παιδιά.
- Ουσιαστική ανάπτυξη αντικειμένων πολιτισμού, αθλητισμού και αισθητικής αγωγής, τα οποία σήμερα αποτελούν τους «παρίες» των προγραμμάτων.
- Ίδρυση/επαναλειτουργία και εμπλουτισμός των Σχολικών Βιβλιοθηκών σε κάθε σχολική μονάδα ή ανά συγκρότημα σχολικών μονάδων καθώς και της πρόσβασης σε ψηφιακές βιβλιοθήκες.
- Αναβάθμιση του τομέα των ξένων γλωσσών με αναμόρφωση προγραμμάτων και διδακτικού υλικού, με στόχο να απαλλαγούν οι οικογένειες από το πρόσθετο κόστος της εκμάθησης και της πιστοποίησής τους, οι οποίες θα ολοκληρώνονται εντός του δημοσίου σχολείου.
- Ανοικτά σχολεία όλων των βαθμίδων, σε ανοικτές κοινωνίες. Νηπιαγωγεία, Δημοτικά Σχολεία, Γυμνάσια, Γενικά Λύκεια, ΕΠΑΛ, κόμβοι ανταλλαγής απόψεων, καινοτομίας και διασύνδεσης με την τοπική κοινωνία και οικονομία – κοινωνικούς εταίρους.
- Θεσμική, επιστημονική και υλικοτεχνική στήριξη του έργου των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων.
- Ενίσχυση και διεύρυνση, σε όλες τις βαθμίδες, των θεσμών άμβλυνσης των ανισοτήτων όπως το Ολοήμερο Σχολείο και οι παράλληλες δομές ενισχυτικής διδασκαλίας και αντισταθμιστικής αγωγής. Ιδιαίτερη σημασία στα σχολεία εκπαίδευσης μειονοτήτων με αναβάθμιση του εκπαιδευτικού περιεχομένου, της τεχνολογίας και των υποδομών.
- Μέριμνα ώστε στα Νηπιαγωγεία να ενισχυθούν οι εκπαιδευτικοί στο έργο τους, να ενισχυθεί και να οργανωθεί η διοίκησή τους και να στελεχωθούν με βοηθητικό προσωπικό, το οποίο είναι αναγκαίο.
- Το δημόσιο σχολείο παραμένει ευθύνη και αποκλειστική αρμοδιότητα της πολιτείας, με κέντρο το Υπουργείο Παιδείας, όσον αφορά τη χρηματοδότηση, το προσωπικό και το βασικό πλαίσιο προγραμμάτων, με ευρεία όμως και ουσιαστική αυτονομία, όσον αφορά την οικονομική διαχείριση, τη διοίκηση, την εξειδίκευση των προγραμμάτων και του εκπαιδευτικού του υλικού.
- Θεσμική και οικονομική στήριξη της διοίκησης του σχολείου, ώστε να αναπτυχθεί στηριζόμενο στις δυνάμεις του εκπαιδευτικού προσωπικού και τη συμβολή των κοινωνικών εταίρων (γονείς, τοπική αυτοδιοίκηση, πολιτιστικοί και άλλοι κοινωνικοί φορείς).
- Καταπολέμηση του συγκεντρωτισμού και της τεράστιας γραφειοκρατίας που «στραγγαλίζουν» την δημιουργικότητα και κατασπαταλούν ανθρώπινους και υλικούς πόρους, μέσα από τον ψηφιακό μετασχηματισμό και θεσμικές αλλαγές.
- Αξιολόγηση όλων των συντελεστών του εκπαιδευτικού συστήματος: θεσμών, πολιτικών, υποδομών, χρηματοδότησης, διοίκησης και εκπαιδευτικών, αξιοπιστία και διαφάνεια στην επιλογή των στελεχών της εκπαίδευσης και διαρκής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
- Αύξηση του αριθμού και επέκταση της γεωγραφικής κατανομής Πειραματικών Σχολείων όλων των βαθμίδων και Μουσικών, Καλλιτεχνικών και Αθλητικών Γυμνασίων και Λυκείων.
- Στήριξη των μαθητών όλων των βαθμίδων της Γενικής και της Ειδικής Αγωγής από ειδικές δομές και από ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς.
- Ευρεία μεταρρύθμιση του Λυκείου, ώστε, αφενός μεν να πάψει να είναι αποκλειστικά μηχανισμός εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και αφετέρου να οργανωθεί στη λογική των όσο το δυνατόν περισσοτέρων δυνατοτήτων επιλογών που θα έχουν οι μαθητές.
- Πλήρης, ουσιαστική, με σύγχρονες μορφές, ανάπτυξη, σε όλα τα σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του θεσμού της Συμβουλευτικής και του Επαγγελματικού Προσανατολισμού με απασχόληση Συμβούλων Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Σταδιοδρομίας σε κάθε σχολική μονάδα.
- Σε κάθε Επαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑ.Λ.) ή συγκροτήματα ΕΠΑ.Λ. ίδρυση «Γραφείων Σύνδεσης με την Αγορά Εργασίας και Σταδιοδρομίας» και στελέχωσή τους με ικανό αριθμό «Συμβούλων Σταδιοδρομίας και Επαγγελματικού Προσανατολισμού».
- Καθιέρωση του πολλαπλού βιβλίου και «Ανοικτού Φακέλου Μαθήματος» όπου θα εμπλουτίζεται από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής αλλά και τους εκπαιδευτικούς.
(δ) Καταπολεμώντας την υστέρηση της πανδημίας
Τέλος είναι προφανές ότι η πανδημία κατέδειξε με τον πιο έντονο τρόπο το πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού και του πανεπιστημιακού δασκάλου: ως παιδαγωγού, ως επιστήμονα, ως συνδημιουργού του μέλλοντος της νέας γενιάς.
Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην εκπαίδευση ήταν σχεδόν παραλυτικές. Για τη συντριπτική πλειονότητα των οικογενειών στην Αμερική και την Ευρώπη, η διαδικτυακή διδασκαλία ήταν κάτι μεταξύ απογοήτευσης και καταστροφής. Δεδομένα από όλο τον κόσμο υποδηλώνουν ότι, κατά μέσο όρο, τα παιδιά έχουν μάθει πολύ λιγότερα από ότι συνήθως.
Μέχρι τον Μάρτιο του 2021, οι μαθητές των δημοτικών σχολείων στην Αγγλία είχαν μείνει σχεδόν τρεις μήνες πίσω στις γνώσεις. Το περασμένο καλοκαίρι, μαθησιακά τεστ σε παιδιά στο Βέλγιο τεκμηρίωσαν αντίστοιχου μεγέθους ελλείψεις.
Μια μελέτη μαθητών στην Ολλανδία διαπίστωσε ότι κατά τη διάρκεια μιας περιόδου εξ αποστάσεως μάθησης οκτώ εβδομάδων το πρώτο εξάμηνο του 2020, ο μέσος μαθητής δεν έμαθε τίποτα νέο. Στα παιδιά που ήδη μειονεκτούσαν, οι επιπτώσεις ήταν σφοδρότερες. Η ολλανδική μελέτη διαπίστωσε ότι η απώλεια μάθησης ήταν πάνω από 50% μεγαλύτερη στα παιδιά με γονείς χαμηλότερου εκπαιδευτικού επιπέδου. Οι βαθμολογίες των μαύρων μαθητών στις ΗΠΑ μειώθηκαν κατά 50% περισσότερο από αυτές των λευκών μαθητών. Δεν είναι νέο ότι για τους μαθητές από τα πιο αδύναμα κοινωνικά στρώματα, τα οικονομικά και κοινωνικά «μειονεκτήματα» έξω από τις πύλες των σχολείων επηρεάζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό την ικανότητα ενός παιδιού να επωφεληθεί από αυτό που συμβαίνει εντός του σχολείου.
Δεν έχουμε ιδιαίτερους λόγους να αμφισβητήσουμε την υπόθεση ότι οι επιπτώσεις είναι αντίστοιχες και στη χώρα μας, αν συνυπολογίσουμε μάλιστα και τις χρόνιες ελλείψεις, υστερήσεις και αδυναμίες του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
Οι συνέπειες τους εντείνονται από την κοινωνική περιθωριοποίηση. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, ένα στα 3 παιδιά στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, με τη χώρα μας να κατατάσσεται τρίτη στην παιδική φτώχεια πίσω από τις Ρουμανία και την Βουλγαρία. Δεν είναι μόνο η ανεπάρκεια των οικογενειακών επιδομάτων, η όποια οικονομική στήριξη των οικογενειών αυτών είναι απαραίτητη αλλά δεν αρκεί. Η επένδυση σε εκπαιδευτικές και κοινωνικές υποστηρικτικές υπηρεσίες κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας μπορεί να αποφέρει οφέλη σε όλη τη διάρκεια της ζωής των παιδιών.
Καλύπτοντας τον χαμένο χρόνο: Οι προσπάθειες για να βοηθήσουμε τα παιδιά να ανακτήσουν την χαμένη μάθηση αποτελούν μια μεγάλη ευκαιρία να τεθούν τα θεμέλια για ένα καλύτερο και δικαιότερο εκπαιδευτικό σύστημα. Ειδικοί από πολλές χώρες πιστεύουν ότι η συμπληρωματική ή ενισχυτική διδασκαλία σε μικρές ομάδες μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά τους μαθητές που υστερούν. Μια πρόσφατη μελέτη στη Βρετανία διαπίστωσε ότι 12 ώρες προσωπικής διδασκαλίας θα μπορούσαν να προωθήσουν τις μαθηματικές δεξιότητες ενός παιδιού όσο τρεις μήνες συμβατικής εκπαίδευσης. Πρέπει να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για να αποκαταστήσουμε τη ζημιά που προκλήθηκε από το κλείσιμο του σχολείου κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά και τα συνοδεύοντα κοινωνικά προβλήματα.
Προτείνουμε «Ενισχυτικά Μαθήματα» από δασκάλους και καθηγητές σε μικρές ομάδες μαθητών δημοτικού και γυμνασίου που υστερούν. Συνδυασμένα με συμβουλευτική και καθοδήγηση (tutoring, coaching κλπ.) σχετικά με τις απαιτήσεις μελέτης του σχολείου. Το μοντέλο εφαρμογής είναι σχετικά απλό και τα «ιδιαίτερα» αυτά μαθήματα θα μπορούσαν να γίνονται (και) διαδικτυακά σε μικρές ομάδες είτε και σε διαθέσιμες αίθουσες πχ. των δήμων ή άλλων φορέων με τον κατάλληλο εξοπλισμό. Επίσης, από το πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης» ύψους 2,5 δις. για έργα στους ΟΤΑ, θα μπορούσε ένα πολύ μικρό μέρος να διατεθεί για τη δημιουργία μόνιμων και κατάλληλα εξοπλισμένων «δομών» για τα ενισχυτικά μαθήματα, αλλά και τις ψηφιακές δεξιότητες, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, κλπ.
Το πρόγραμμα «Ενισχυτικά Μαθήματα» θα μπορούσε να υλοποιηθεί στην αρχή πιλοτικά μέσω χρηματοδότησης από μια διαθέσιμη πίστωση του ΕΣΠΑ και να επεκταθεί, αφού προσαρμοστεί κατάλληλα, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης. Διαθέτουμε όλα τα απαιτούμενα: Αποφοίτους με τα κατάλληλα προσόντα (γιατί όχι και φοιτητές), ειδικούς στη συμβουλευτική και πανεπιστημιακά τμήματα παιδαγωγικής και ψυχολογίας να σχεδιάσουν τα προγράμματα και να επιμορφώσουν τους «δασκάλους ενίσχυσης».
Ο συντονισμός με τα σχολεία και τους ΟΤΑ είναι – ή μπορεί να γίνει – ένα σχετικά απλό θέμα με τη χρήση μιας απλής ψηφιακής πλατφόρμας, η οργάνωση και η διαχείριση παραπέμπει σε ένα πρόγραμμα (ουσιαστικής) κοινωφελούς εργασίας του ΟΑΕΔ. Τα οφέλη θα είναι μεγαλύτερα, αν τα προγράμματα αυτά αποκτήσουν σταδιακά μόνιμο χαρακτήρα.
Φυσικά, καμία επιπλέον βοήθεια δεν θα ωφελήσει ιδιαίτερα τα παιδιά εάν τα προβλήματα εκτός σχολείου υπονομεύουν και θέτουν μεγάλα εμπόδια στην προσπάθειά τους. Για το λόγο αυτό, χρειάζονται υποστηρικτικά δίκτυα από εκπαιδευμένους συμβούλους που σε συνεργασία με τα σχολεία και τους «δασκάλους ενίσχυσης», θα δημιουργούσαν εξατομικευμένα σχέδια υποστήριξης για κάθε μαθητή που έχει ανάγκη συνολικότερης ενίσχυσης, πέρα δηλαδή από τις εκπαιδευτικές δυσκολίες, αντιμετωπίζοντας συναισθηματικά προβλήματα και προβλήματα υγείας, ενθαρρύνοντας και συμβουλεύοντας τους γονείς κλπ.
(ε) Εκπαιδευτικοί
Για την παράταξη μας ο ρόλος του εκπαιδευτικού και του πανεπιστημιακού καθηγητή είναι κεντρικός και πρέπει να ενισχυθεί με τις αναγκαίες πρωτοβουλίες για να αναδειχθεί η παιδαγωγική λειτουργία του αλλά και για να ενθαρρυνθεί η αυτενέργεια των εκπαιδευτικών, δασκάλων και καθηγητών μέσα από ολόπλευρη οικονομική και επαγγελματική στήριξη τους, με προτεραιότητα στην επιμόρφωσή τους, και με ενίσχυση της ακαδημαϊκής ελευθερίας των πανεπιστημιακών καθηγητών.
Ένα νέο πλαίσιο διαλόγου και συνεργασίας της Πολιτείας, του Εκπαιδευτικού Δυναμικού και του μαθητικού και φοιτητικού κινήματος θα θεμελιώσει την Παιδεία που έχει ανάγκη η πατρίδα μας τον 21ο αιώνα.