Το παρακάτω άρθρο έχει αναρτήσει στο Facebook ο καθηγητής του ΑΠΘ Λ Βλάχος .
Έχει ξεκινήσει εδώ και μερικά χρόνια ο προβληματισμός για το αν το πανεπιστήμιο, μετά από σχεδόν 1000 χρόνια κυριαρχίας στην εκπαίδευση των νέων επιστημόνων, ολοκλήρωσε τον κύκλο του και σταδιακά θα περάσουμε σε άλλες μορφές ανώτατης εκπαίδευσης. Η άποψη που θα υποστηρίξω είναι: Εξαρτάται από το πώς αντιλαμβάνονται τα ίδια τα πανεπιστήμια το ρόλο τους στη σύγχρονη κοινωνία και αν είναι έτοιμα να αξιολογήσουν και να μεταρρυθμίσουν τις λειτουργίες τους. Αν για παράδειγμα οδηγηθούν σταδιακά σε κέντρα πληροφόρησης και αξιολόγησης των πληροφοριών που παρέχουν στους φοιτητές/ριες τους, τότε είναι πολύ κοντά στο τέλος τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκεντρώνουν οι Μονάδες Διασφάλισης Ποιότητας από τα ελληνικά πανεπιστήμια, το 85% των μαθήματων γίνονται σήμερα με τον παραδοσιακό τρόπο. Ο καθηγητής/τρια μονολογεί από την έδρα, ενώ οι φοιτητές/τριες κρατάνε σημειώσεις για να αξιολογηθούν με γραπτές εξετάσεις στο τέλος τους εξαμήνου. Διαβάζουν από το μοναδικό για το μάθημα σύγγραμμα και τις σημειώσεις από τις παραδόσεις του καθηγητή. Απουσιάζουν οι εβδομαδιαίες ασκήσεις, οι συνεργασίες σε μικρές ομάδες και τα ενδιάμεσα διαγωνίσματα. H πλειοψηφία των διδασκόντων δεν επιθυμούν να αλλάξουν τις μεθόδους διδασκαλίας τους και θεωρούν ότι ο νόμος προστατεύει την αδυναμία τους να τις βελτιώσουν. Με βάση όλα τα παραπάνω τα ελληνικά πανεπιστήμια αδυνατούν να χαράξουν ενιαία εκπαιδευτική πολιτική. Αν τα πανεπιστήμιά μας συνεχίσουν να πορεύονται με αυτόν τον τρόπο, θα αντικατασταθούν σταδιακά από τα ποιοτικά ανοικτά διαδικτυακά μαθήματα (Massive Online Courses- MOCS). Οι Έλληνες φοιτητές και φοιτήτριες καταφεύγουν ήδη, όπως δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία, μαζικά πλέον στα MOCS για καλύτερη ενημέρωση και το κύμα αυτό προβλέπεται να ενισχυθεί. Τα διαδικτυακά μαθήματα προσφέρουν, μέχρι στιγμής, πληροφορίες και γνώσεις που θα ξεχαστούν σύντομα και μόνο ένα μικρό ποσοστό από τους εγγεγραμμένους φοιτητές/τριες τα ολοκληρώνει.
Τα πανεπιστήμια διαθέτουν ένα μοναδικό προνόμιο: αποτελούν τους χώρους συνεύρεσης της έρευνας με την εκπαίδευση. Οι καθηγητές τους είναι συγχρόνως και ερευνητές. Τα περισσότερα ελληνικά πανεπιστήμια διαθέτουν πολλές ζωντανές και δραστήριες ερευνητικές μονάδες με διεθνή αναγνώριση. Το ερώτημά μας λοιπόν είναι «Μπορούν οι ερευνητικές ομάδες και τα ερευνητικά εργαστήρια στα πανεπιστήμια να εκπαιδεύσουν τους φοιτητές/τριες που το επιθυμούν και αριστεύουν στις σπουδές τους στην ικανότητα αναζήτησης, στη, ικανότητα επίλυσης πρωτότυπων προβλημάτων και στην έρευνα;»
Αρκετές ερευνητικές ομάδες μέσα στα πανεπιστήμιά μας ήδη προσπαθούν να συνδέσουν την εκπαίδευση των φοιτητών/τριων που το επιθυμούν με την έρευνα που διεξάγεται από τις ερευνητικές τους ομάδες και να λειτουργήσουν, παράλληλα με το παραδοσιακό πανεπιστήμιο, ένα άτυπο «ερευνητικό σχολείο». Η σύνδεση της εκπαιδευτικής διαδικασίας με την έρευνα που διεξάγεται στα πανεπιστήμια θα είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα είδος επιστροφής του πανεπιστήμιου στις ρίζες του.
Τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια η ερευνητική μου ομάδα λειτούργησε στο τμήμα μου ένα άτυπο «ερευνητικό σχολείο» με εξαιρετικά αποτελέσματα. Δεχόμασταν κάθε χρόνο 2-3 φοιτητές/τριες που είχαν ολοκληρώσει το πρώτο έτος με επιτυχία. Απευθυνόμασταν σε φοιτητές και φοιτήτριες που έχουν φιλόδοξα σχέδια για το μέλλον και ενδιαφέρονταν για το αντικείμενο της ερευνητικής ομάδας. Στην ερευνητική ομάδα συμμετείχαν υποψήφιοι διδάκτορες και μετα-διδάκτορες, καθώς και προπτυχιακοί φοιτητές/τριες. Με την πάροδο του χρόνου, το άτυπο «ερευνητικό σχολείο» προσέλκυε φοιτητές και φοιτήτριες που φοιτούσαν σε όλα τα έτη σπουδών, οπότε υπήρχε έντονη συνεργασία. Όλοι οι φοιτητές/τριες στην ομάδα ασχολούνταν με ένα ερευνητικό θέμα από τις πρώτες μέρες που συνδέονταν με την ομάδα και σκοπός τους ήταν η ολοκλήρωση μιας ερευνητικής εργασίας μέχρι την αποφοίτησή τους, ώστε να αποτελέσει τεκμήριο για τη διεκδίκηση υποτροφίας στις μεταπτυχιακές τους σπουδές. Κατά την περίοδο που συμμετείχαν στην ερευνητική ομάδα, οι φοιτητές/τριες παρουσίαζαν συνεχώς την πρόοδο της δουλείας τους και έγγραφαν τακτικά εκθέσεις προόδου. Η ομάδα είχε τακτικές συναντήσεις για να παρακολουθούν όλοι την πρόοδο των μελών της.
Η εκπαίδευση στα πλαίσια της ερευνητικής ομάδας που σας περιέγραψα είχε μεγάλη επιτυχία και έχει βοηθήσει μια σειρά από νέους και νέες (περισσότερους από 100 τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια) στο να αποκτήσουν υποτροφίες και να σπουδάσουν στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ελλάδας. Πρώην μέλη της ομάδας είναι σήμερα καθηγητές/τριες ή επαγγελματίες ερευνητές/τριες σε πολλά ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια ή ερευνητικά κέντρα.
Συμπεραίνομε λοιπόν ότι για να διατηρήσει το παραδοσιακό πανεπιστήμιο το κύρος του θα χρειαστούν πολλές και σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Θα χρειαστεί να εγκαταλειφθεί σταδιακά η διδασκαλία από τα μεγάλα αμφιθέατρα και να μεταφερθεί σε μικρές ομάδες με τακτικές εργασίες και περισσότερες από μία αξιολογήσεις κατά τη διάρκεια του εξαμήνου. Θα χρειαστεί να ενισχυθεί η πρακτική άσκηση που θα βοηθήσει στη σύνδεση του πανεπιστημίου με τις παραγωγικές μονάδες της χώρας. Επίσης, να ενισχυθούν τα εργαστηριακά μαθήματα, να τονωθεί η ανταλλαγή φοιτητών/τριων στα πλαίσια των ευρωπαϊκών προγραμμάτων (π.χ., προγράμματα ERASΜUS), να γίνει προσπάθεια σύνδεσης της εκπαίδευσης με την έρευνα εντός και εκτός των πανεπιστημίων στα πλαίσια των ερευνητικών σχολείων που περιέγραψα με παράλληλη ενίσχυση της πτυχιακής εργασίας, να δημιουργηθεί ένα κέντρο παρακολούθησης και ενίσχυσης της διδασκαλίας σε όλα τα πανεπιστήμια που θα βοηθάει τους καθηγητές να ανανεώσουν τις πρακτικές τους και να ενσωματώσουν τις νέες τεχνολογίες στη διδασκαλία τους. Τέλος, να αγκαλιάσουν τα πανεπιστήμια τα ποιοτικά διαδικτυακά μαθήματα που αναπτύσσονται στην Ελλάδα και το εξωτερικό από χαρισματικούς εκπαιδευτικούς.
Τα ελληνικά πανεπιστήμια θα πρέπει να αναλύσουν προσεκτικά τις σημερινές πρακτικές τους, να παρακολουθήσουν αυτά που γίνονται γύρω τους και να σχεδιάσουν το μέλλον τους. Διαφορετικά, είναι σίγουρο ότι σύντομα ο ανταγωνισμός με τις νέες μορφές εκπαίδευσης που θα αναπτύσσονται συνεχώς, σε συνδυασμό με το αυξανόμενο κόστος λειτουργίας τους, θα οδηγηθούν στη σταδιακή τους εξαφάνιση.