άρθρο του Ανδρέα Παπαδαντωνάκη στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ
Ήταν ένα πρωινό του Σεπτεμβρίου του 1964, όταν ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, με τον υφυπουργό Παιδείας Λουκή Ακρίτα δίπλα του, φωτογραφιζόταν στα γραφεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας κρατώντας στα χέρια του μία πρώτη εκτύπωση αποτελεσμάτων υποψηφίων στις εισιτήριες εξετάσεις για τα Πανεπιστήμια.
Εκεί όπου, σε ένα χώρο 200τ.μ. φιλοξενούνταν ένας υπολογιστής IBM (με 41 Kbytes μνήμης) που είχε αναλάβει τη διαχείριση των βαθμών και των προτιμήσεων των 40.000 περίπου υποψηφίων*.
Στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της εποχής πρωταγωνίστησε (περισσότερο και από τον εμπνευστή της μεταρρύθμισης των Γενικών εξετάσεων Ε. Παπανούτσο) ο «θηριώδης ηλεκτρονικός εγκέφαλος» που ενσάρκωνε το διαχρονικό και διακαή πόθο της ελληνικής κοινωνίας για ένα αδιάβλητο και αξιόπιστο σύστημα εισαγωγής στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Η Κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου ανταποκρινόμενη στο «παλλαϊκό» αίτημα για κάτι –επιτέλους- αδιάβλητο σε αυτή τη χώρα, επέτρεψε στο BBC να κινηματογραφήσει και να διασώσει σε ένα τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ με τίτλο «Η Ελλάδα χωρίς κολώνες» ολόκληρη τη διαδικασία των εισαγωγικών εξετάσεων του 1964.
Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε τη διαδικασία κλήρωσης των θεμάτων: Δύο υπάλληλοι του Υπουργείου Παιδείας εισέρχονται το πρωί σε υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας κατευθύνονται στο χρηματοκιβώτιο, το ανοίγουν και βγάζουν από μέσα αριθμημένους κλειστούς φακέλους με διαφορετικά στον καθένα θέματα για το εξεταζόμενο εκείνη την ημέρα μάθημα.
Κληρώνουν έναν από τους αριθμούς και στη συνέχεια σε πανελλήνια ραδιοφωνική μετάδοση τον ανακοινώνουν.
Οι τοπικές επιτροπές των Γενικών εξετάσεων σε όλη τη χώρα, ανοίγουν το αντίστοιχο δέμα με τα θέματα και τα διανέμουν στους υποψήφιους.
Από το 1964 μέχρι σήμερα το αδιάβλητο της διαδικασίας είναι το «Άγιο Δισκοπότηρο» των Γενικών, Πανελληνίων ή Πανελλαδικών εξετάσεων. Για το λόγο αυτό εδώ και 60 χρόνια η διαδικασία (με μικρές παραλλαγές και αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών) παραμένει στα βασικά περίπου η ίδια.
Να το ξαναπούμε: Το αδιάβλητο το είχε και το έχει ανάγκη μία ελληνική κοινωνία που μπουχτισμένη από αλισβερίσια, ρουσφέτια, μπαξίσια –για να θυμηθούμε οθωμανικές λέξεις και νοοτροπίες- δεν περιέβαλε ακριβώς με εμπιστοσύνη τη δημόσια διοίκηση.
Και το έχει πολύ περισσότερο ανάγκη όταν το αδιάβλητο αφορά ένα «αγαθό» με υψηλή ζήτηση (Η Ελλάδα είναι δεύτερη στην Ευρώπη μετά από την Κύπρο, σε ζήτηση του αγαθού της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης).
Η υπερβολική όμως εστίαση στη διαδικασία, αποβαίνει σε βάρος της ουσίας. Επειδή δεν αρκεί να είναι αδιάβλητη η κλήρωση και η σε πανελλήνια κλίμακα μετάδοση των θεμάτων, πρέπει «αδιάβλητη» να είναι και η βαθμολόγηση. Για να είναι αδιάβλητη η βαθμολόγηση, πρέπει να είναι αδιάβλητα και τα θέματα, που σημαίνει να μην μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε αμφισβήτηση στην απάντηση του υποψηφίου, να είναι δηλαδή η απάντηση μοναδική και σχολαστικά μετρήσιμη.
Έτσι φτάσαμε και σε οδηγίες της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων προς τα βαθμολογικά κέντρα, του τύπου: «Θέμα 1ο : Απάντηση: Σελ. χ του σχολικού εγχειριδίου, από « ….. μέχρι ……….» .
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η αξιολόγηση της ελεύθερης, δημιουργικής, ερευνητικής σκέψης μοιάζει με αστείο.
Αξιολογούνται -αδιάβλητα όμως-, η πιστότητα στην απόδοση, η πειθαρχία, η απομνημόνευση.
Σταδιακά, ένα ολόκληρο εκπαιδευτικό σύστημα υποτάσσεται σε ένα ατελέσφορο παιδαγωγικά εξεταστικό μοντέλο που έχει βάλει όχι μόνον το Λύκειο αλλά και τις προηγούμενες εκπαιδευτικές βαθμίδες στην αποκλειστική υπηρεσία της επιτυχίας στις εξετάσεις του επόμενου κύκλου.
Η αποκλειστική εστίαση στη διαδικασία στερεί τους μαθητές από ένα σχολείο που καλλιεργεί τη δημιουργικότητα, την ερευνητική δυνατότητα, την κριτική σκέψη, την ικανότητα αμφισβήτησης και επιλογής.
Ειδικά το Λύκειο ρίχνεται στην αρένα ενός άνισου (και εκτός της αποστολής του) ανταγωνισμού με τη φροντιστηριακή παραπαιδεία.
Στόχος εκκρεμής για πολλά χρόνια παραμένει να κερδίσουμε προς όφελος των μαθητών και πάλι το Λύκειο ως αυτόνομη εκπαιδευτική βαθμίδα με ουσιαστικό ρόλο στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Όσο αυτό δεν γίνεται, το αδιάβλητο θα μετατρέπεται από ευχή σε κατάρα.
Και θα ηχούν επίκαιρα πάντα τα λόγια του αείμνηστου Αλέξη Δημαρά: «Πού του πεπολιτισμένου κόσμου ηκούσθη την σήμερον τυπική – γενική εκπαίδευσις μεταβαλλομένη εις απλήν θεραπαινίδα της πανεπιστημιακής τοιαύτης και προσαρμοζομένη προς μόνας τας ανάγκας ταύτης;».
*Εθνικός Οργανισμός Εξετάσεων: Ο πρώτος υπολογιστής του δημόσιου τομέα στην υπηρεσία των πρώτων πανελλαδικών εξετάσεων.